Een jaar corona in de uitvaartbranche: "Hoop dat creativiteit wordt voortgezet"

"Ons werk is heel erg veranderd", zegt Monique Houtzager van In Memoriam Uitvaarten uit Weesp. In het eerste gesprek dat zij met nabestaanden voert, peilt ze steevast of corona de overledene fataal is geworden of dat de directe nabestaanden wellicht symptomen hebben.

"Als er sprake is van een coronabesmetting doe ik het eerste regelgesprek via Zoom." Waar sommige grotere uitvaartorganisaties alle gesprekken digitaal voeren, doet Houtzager dat in zo'n tien procent van de uitvaarten. 

Thuisopbaring

NH Nieuws sprak Houtzager exact een jaar geleden, toen er nog geen Nederlanders aan corona waren overleden. Ze zei destijds dat ze het afraadde om overleden coronapatiënten thuis op te baren. "Er was toen nog veel onduidelijkheid over, omdat niet bekend was of het lichaam na overlijden nog besmettelijk zou zijn. Daar is nog steeds veel onduidelijk over, maar het thuis opbaren mag nog wel. En ook een glazen plaat over de kist is niet verplicht." 

Zelf neemt de uitvaartondernemer liever het zekere voor het onzekere. "Ook dat is geen verplichting, maar bij een thuisopbaring hanteer ik de regel dat een persoon die is overleden aan corona eerst 48 uur in het mortuarium moet hebben gelegen, voordat ik het lichaam overdraag aan de familie." 

Ook bij de zogeheten eindverzorging - het wassen en aankleden van de overledene in aanloop naar de uitvaart - is hulp van nabestaanden nog toegestaan. "Dat kan nog steeds, maar wel met uitgebreide voorzorgsmaatregelen, zoals een chirurgisch mondneusmasker, een schort en natuurlijk de anderhalve meter afstand."  

Dan door naar de condoleance, bijvoorbeeld de avond voorafgaand aan de uitvaart. "Omdat er binnen maximaal dertig mensen mogen samenkomen, organiseer ik veel walk through-condoleances", vertelt ze. "Dan komen de mensen via een aparte ingang binnen, brengen een laatste groet aan de overledene, condoleren op afstand en gaan via een aparte uitgang weer naar buiten, zonder nazit. Om toch een beetje warmte te bieden, regelen we buiten een koffie to go."  

Ook bij de begrafenis of crematie zelf is veel veranderd. Allereerst is het aantal aanwezigen al sinds het begin van de pandemie beperkt. "Op het dieptepunt waren er maximaal dertig mensen welkom, nu zijn vijftig personen toegestaan", legt Houtzager uit. 

Als ze nabestaanden vertelt dat het aantal genodigden beperkt moet worden, wordt er geregeld teleurgesteld gereageerd. "Het is ook niet leuk dat je maar vijftig mensen mag uitnodigen", zegt ze. "Zeker als de overledene jonger was en de nabestaanden eigenlijk veel meer mensen zouden willen uitnodigen", voegt ze daaraan toe.

Livestreams booming

Houtzager probeert de afwezigheid van die mensen zo goed als mogelijk te compenseren, bijvoorbeeld door een livestream aan te bieden. "Die zijn tegenwoordig aan de orde van de dag, bij zo'n zeventig procent van de uitvaarten."

Voorheen werd een uitvaart wel vaak opgenomen, maar niet zo vaak live uitgezonden als tegenwoordig. "Daardoor is ons werk ook wel veranderd, want dan spreek je in het openbaar. In het begin was het even wennen, want je wilt toch de mensen die thuiszitten er ook bij betrekken."  Soms vraagt ze mensen die er niet bij kunnen zijn, een foto op te sturen. "Die foto's hang ik dan aan een lijn in de aula, zodat ze er toch nog een beetje bijzijn"  

Bovendien moet er met tal van zaken rekening worden gehouden om besmettingen te voorkomen. "Denk aan het glas water op de katheder, waarvan we moeten voorkomen dat er twee mensen uit drinken. We mogen geen jassen aannemen en een oude man die slecht ter been is, mag ik in de kerk niet de trap op helpen. Het voelt heel onvriendelijk, de maatregelen zijn een aanslag op onze dienstbaarheid." 

Ondanks, of juist dankzij alle beperkingen, wordt er vaak van alles aan gedaan om de kilheid te compenseren van een uitvaart in coronatijd. "Het maakt creativiteit los", zegt Houtzager. "Er ontstaan nieuwe rituelen met kaarsen of bloemen, er wordt meer gebruikgemaakt van bijzonder rouwvervoer zoals loopkoetsen, rouwcabrio's en limousines, er worden erehagen gevormd en vlaggen gaan halfstok", vertelt Houtzager, voor wie een afscheid niet persoonlijk genoeg kan zijn. "Wat onnatuurlijk blijft, is dat mensen elkaar niet mogen knuffelen."  

Ze vertelt over de uitvaart van iemand die in een showband speelde. "De nabestaanden moesten kiezen wie er bij konden zijn en vanwege het maximum aantal genodigden was er geen ruimte voor de leden van de showband. Toen is ervoor gekozen om de showband op het bosplein voor de aula een nummer te laten spelen, en de deuren van de aula open te zetten." 

Petite comité

Ook Tim Duin van Uitvaartverzorging Duin uit Alkmaar merkt dat uitvaarten door de coronamaatregelen flink zijn veranderd. "Het zijn bijna geen plechtigheden meer, maar meer kleine samenkomsten om het leven te vieren, bijvoorbeeld in de koffiekamer."

Vooral in het begin van de crisis waren veel eerstegraads nabestaanden huiverig voor een uitvaart in een select gezelschap, herinnert hij zich. "Maar het is een mindset, de knop moet even om. En achteraf zeggen ze vaak 'wauw, wat was dit mooi!', ook omdat ze inzien dat ze anders meer bezig waren geweest met het troosten van de gasten, dan andersom." 

Hoewel bij condoleances en uitvaarten anderhalve meter afstand moet worden bewaard en iedereen een eigen plek moet hebben, erkent hij dat genodigden elkaar geregeld opzoeken. Hij kijkt er niet van op: "In coronatijd is een uitvaart zo'n beetje de enige gelegenheid waarbij kennissen en familie elkaar ontmoeten." 

Net als de Weespse uitvaartondernemer Houtzager merkt Duin dat nabestaanden creatiever zijn geworden bij uitvaarten. Dit zorgt ervoor dat uitvaarten vaak persoonlijker zijn dan in het pré-coronatijdperk. "Veel mogelijkheden waren er al, maar het hoefde toen niet", verklaart hij waarom nabestaanden toch vaak kozen voor de traditionele of gangbare uitvaart.  

Als voorbeeld noemt hij het condoleanceboek waarin de genodigden traditioneel hun adres en een boodschap achterlaten. Omdat daarbij vaak dezelfde pen wordt gebruikt, is dat niet  coronaproof. Het boek wordt de laatste tijd geregeld vervangen door een online register.  "Een boek gebruiken we bijna niet meer", zegt hij. Maar dat heeft ook een voordeel, namelijk  dat de achtergelaten boodschappen vaak persoonlijker zijn. "Als er op een uitvaart iemand in je nek staat te hijgen, schrijf je toch vaak de standaard dingen op." 

Ook valt het hem op dat de bloemenzee op begrafenissen en crematies in coronatijd vaak groter is dan voorheen. Dat heeft volgens hem te maken met het feit dat het aantal genodigden beperkt is. "Dan sturen mensen toch vaker bloemen." 

De opmars van livestreams noemt Duin een 'positieve verandering', al was het in het begin even schakelen. "Want niet alle crematoria hadden de apparatuur." Bovendien worden de verwachtingen niet altijd waargemaakt. "Van een livestream weet ik dat er vijf man waren ingelogd, terwijl de nabestaanden op honderd mensen hadden gerekend. Maar sommige livestreams worden ook door 350 mensen bekeken. 

Blijvertjes 

Wennen aan het oude normaal zal niet al te moeilijk zijn, verwacht uitvaartondernemer Houtzager. Ook in de uitvaartbranche zullen de versoepelingen stapje voor stapje worden doorgevoerd, denkt ze. "Dat gaat langzaam, de overheid zal de teugels langzaam loslaten."  

Zodra het maximumaantal genodigden niet langer beperkt is, zal de populariteit van livestreams weer afnemen, denkt ze. "Maar ik denk dat het bij veel mensen de ogen heeft geopend. Dat ze verrast zijn over hoe mooi het kan zijn en welke andere dingen kunnen gebeuren." 

Duin heeft dezelfde verwachting. "Mensen die een uitvaart in coronatijd hebben meegemaakt, laten hun naasten misschien ook weten dat ze een klein gezelschap bij hun uitvaart willen", zegt de Alkmaarse uitvaartondernemer. 

Of de erehagen, rituelen en grotere bloemenzeeën zullen blijven, zal de toekomst moeten uitwijzen. Houtzager hoopt in ieder geval van wel. "Ik hoop dat de intensiteit en de creativiteit zich voortzetten", besluit ze.