De meeste mensen kennen ze wel, omdat ze veelal op plekken staan waar veel verkeer is: op veertien kruispunten in 't Gooi vind je nog even zoveel tolhuisjes. Zoals de naam al aangeeft, werd er vroeger tol geheven: voor dieren, karren en koetsen. En later zelfs nog voor gemotoriseerd verkeer. Maar vandaag de dag zijn de meeste tolhuizen veranderd in woonhuizen. Eén plek heeft inmiddels een educatieve bestemming: het tolhuis in Laren waar nu een geologisch museum zit.
Onderweg van Laren naar Hilversum of andersom kom je halverwege een tolhuis tegen. Althans twee eeuwen geleden, toen de wegverharding van de route tussen de beide dorpen terugverdiend moest worden. Het waren dan ook de beide gemeentes die zorgden voor financiering van de bouw van het tolhuis.
Betalen
Een zekere Cornelis Splint was ooit ‘tolgaarder’ van het tolhuis. Het verhaal gaat dat hij zo plichtsgetrouw was dat niemand aan de betaling van de tol ontkwam; ook dus niet toen er een koets verscheen waar koningin Emma in bleek te zitten. In tegenstelling tot bij het tolhuis in Hilversum, waar de koninklijke familie gratis door mocht, kon de koninklijke koets hier pas doorrijden na de schuld voldaan te hebben. Paarden mochten overigens wel gratis drinken uit de drinkbak tegen de muur van het huis.
Het pand heeft door de jaren heen veel bestemmingen gekend. Inmiddels zit Museum Hofland al weer 35 jaar in het voormalige tolhuis maar Wim Schepens, secretaris van het museum, vertelt dat er ook een restaurant en een tankstation hebben gezeten. En het is zelfs een woonhuis geweest; tot zijn verbazing hoorde Schepens enige tijd geleden een 95-jarige bezoekster zeggen dat zij hier vroeger had gewoond.
Amateur
Stichting Geologisch Museum Hofland is vernoemd naar Lucas Hofland, een ervaren geoloog. Een werkgroep amateurgeologie had hem een keer uitgenodigd om een lezing te geven op een bijeenkomst van de groep. Omdat hij zich blijkbaar thuis voelde, sloot Hofland zich bij de groep aan. Na zijn overlijden was zijn complete verzameling, voornamelijk bijzondere stenen, geërfd door de gemeente Laren. De gemeente zat met de stenen in haar maag en wist niet wat ze ermee moest doen dus verdwenen ze naar de kelder.
"Sommigen hebben hun halve leven op een vulkaan doorgebracht"
Nadat eerst een plek was gevonden voor de stenencollectie aan het Zevenend in Laren werd in 1972 de Stichting Geologisch Museum Hofland opgericht. Door de jaren heen is er een indrukwekkende verzameling ontstaan door donaties van amateur geologen en door eigen aankopen. Het jasje werd dan ook te klein en het museum verhuisde in 1988 naar het tolhuis aan de Hilversumseweg, gelegen naast het St. Janskerkhof. Voor een geologisch museum is de locatie goed gekozen; het tolhuis wat ooit restaurant, woonhuis en tankstation was, ligt op een zogeheten stuwwal die zich daar in de ijstijd heeft gevormd.
Aardbeving
In tegenstelling tot een betaalde baan als ‘tolgaarder’ werken er momenteel alleen vrijwilligers in het museaal educatief centrum. “Sommigen hebben hun halve leven op een vulkaan doorgebracht”, vertelt Schepens over de geologen die verbonden zijn aan het museum. Ook laat hij enthousiast weten hoe actueel de exposities zijn: er is veel te leren over klimaatverandering en bijvoorbeeld aardbevingen. Er ligt niet slechts een hoopje stenen in het oude tolhuis; de oude doelstelling “wetenschappelijk verantwoorde, maar wel op populariserende wijze informatie verstrekken aan jong en oud” wordt ruimschoots gehaald.
