Geheel in stijl zijn er maar weinig portretfoto's van Dudok zelf te vinden. Vooral zijn gebouwen staan op beeld. Foto: Wikipedia
HILVERSUM - De Bloemenbuurt symboliseert zijn ambitie, villa De Wikke zijn ondeugd. De werken van architect Willem Marinus Dudok laten niet alleen maar bouwkundige innovatie zien; ze vertellen ook zijn persoonlijke verhaal. NH Gooi tekent in de Maand van Dudok een portret van hem op.
Dudok's gebouwen zijn tot op de laatste baksteen bestudeerd. De man zelf blijft echter vaak onbesproken. Dat is niet zo vreemd, want Dudok ontwierp enorm veel, dus daar is ook van alles over te zeggen.
Maar de gemene deler in zijn gevarieerde oeuvre? "Dat is toch echt Dudok zelf", zegt historicus Pieter Hoogenraad. "En hij is eigenlijk niet in een woord te vatten." NH Gooi laat daarom zijn gebouwen voor hem spreken.
De Bloemenbuurt: waar idealisme en ambitie samenvallen
Hilversums meest beroemde architect is officieel niet opgeleid tot architect. Jazeker, dat leest u goed: Dudok zat eigenlijk in het leger. Hij genoot zijn opleiding tot genieofficier aan de militaire academie. Zijn bouwkundige ontwerpen schetste hij toen vooral in zijn vrije tijd. Daar lag overduidelijk zijn passie.
"Architect zijn vond hij verreweg het leukst", beaamt historicus Pieter Hoogenraad. Dudok's eerste 'echte' bouwopdracht was in 1915, toen hij de functie directeur Publieke Werken betrad. De gemeente Hilversum vroeg hem arbeiderswoningen te ontwerpen..
Een in en in praktische opdracht. Dudok greep deze kans met beide handen aan. Hij moest immers naam maken. Bovendien had hij een visie, die het zaadje voor de Bloemenbuurt zou vormen. Zijn idealisme wordt hier snel duidelijk: "Dudok was socialist in hart en nieren."
'Geen koud bier voor de arbeiders'
De huizen, die relatief rechttoe rechtaan zijn gebouwd, verschillen minimaal van elkaar. "Soms staat er net een steentje anders. Zijn echte hoogtepunt is de leeszaal." Je zou misschien zeggen: een leeszaal, in een wijk vol harde werkers? Hoort daar niet een lekker koud biertje bij? "Welnee", lacht Hoogenraad. "Er mocht van Dudok geen kroeg komen, want de arbeidersstand moest verheven worden. Mensen moesten boeken lezen!"
Met zijn eerste opdracht legde Dudok meteen het fundament voor zijn verdere loopbaan. Hij bouwde een esthetisch, ontwikkeld, praktisch en tóch gezellig 'tuindorp'. Sindsdien was Dudok niet meer te stoppen. Hij produceerde ontzettend veel, waarvan verreweg het meeste in Hilversum. De rest van zijn oeuvre is gebouwd op de idealen die in de Bloemenbuurt al duidelijk worden - en altijd gestut door zijn daadkracht.
De politiepost: het begin van zijn eigenzinnige handtekening
Wat begint als een praktische opdracht, groeit uit tot een stilistisch statement. De politiepost aan de Utrechtseweg is bepaald geen toonbeeld van efficiëntie, maar des te meer van karakter. Hier laat Dudok zien dat hij zijn eigen koers vaart.
"Ik heb hier de foto er nog eventjes bij gehaald", zegt Hoogenraad enthousiast. "Kun je dat zien? Bovenop die schoorsteen, prachtig gedetailleerd. De deur als een visgraat. En bakstenen die alle kanten op waaieren!"
'Van iets eenvoudigs naar iets moois'
De historicus roemt de kunstzinnigheid. "Iets heel eenvoudigs, daar weet Dudok weer iets heel moois van te maken." Zijn creatieve vrijheid krijgt steeds meer de overhand. In de asymmetrie, het lijnenspel en de speelse gevels klinkt iets nieuws door: een architect die niet alleen voor functie bouwt, maar ook voor verbeelding. Daarmee zoekt hij de grenzen van zijn werk steeds bewuster op.
Het maakt hem tot de eigenzinnige vormgever die Hilversum zou gaan definiëren. Met de politiepost neemt Dudok afscheid van zijn pragmatisme; hij gaat volledig voor de esthetiek. Zijn creativiteit vloeit nu volop.
Villa De Wikke: het geheime meesterwerk aan de overkant
We maken even een sprong in de tijd: Dudok is bijna 70 en staat aan het eind van zijn loopbaan. Maar ook na zijn pensioen kon hij het ontwerpen niet laten. In zijn eigen woning aan de Utrechtseweg is de hand van Dudok duidelijk zichtbaar: de schoorsteen, de verhoudingen, de ingetogen monumentaliteit.
Maar het huis aan de overkant maakt het verhaal echt bijzonder. "Als je dat gebouw van de buren ziet, dan zeg je: hé, dat lijkt wel heel erg op Dudok!" En dat klopt. Dit ontwierp Dudok namelijk óók – stiekem.
'Lak aan de regels'
Hij mocht als gemeentearchitect geen particuliere projecten aannemen binnen Hilversum, maar liet de villa toch bouwen, onder de naam van zijn collega Verschuil. "Dudok had er allemaal lak aan", zegt Hoogenraad.
Een speelse daad, met een knipoog in de naam. Het laat zien dat zijn passie voor architectuur nooit doofde, en dat zijn vindingrijkheid zich zelfs na zijn officiële loopbaan bleef manifesteren. Zoals het de belhamel Dudok betaamt.
Het Raadhuis: de steengeworden Dudok
Zeg je Dudok, dan zeg je Raadhuis. Hier komt alles samen. De visie, de stijl, en vooral de eigenwijsheid. Het is zijn bekendste ontwerp, en volgens Hoogenraad echt "de steengeworden Dudok". Elk detail is doordacht, tot aan de lichtval in de burgemeesterskamer toe.
Daar is trouwens nog wel eens iets grappigs gebeurd: "Het verhaal gaat dat, kort na de oplevering van het gebouw, de burgemeester plaatsnam in zijn nieuwe werkkamer." Hoewel hij onder de indruk was van het ontwerp, vond hij het eigenlijk wat donker aanvoelen. "Ik ben zelf ook nog in die kamer geweest en ik kan me dat wel voorstellen", zegt Hoogenraad besmuikt.
'Enorm eigenwijs, met een geheel eigen stijl'
"Toen Dudok op bezoek kwam, vroeg hij: 'En, burgemeester, bevalt uw kamer?' 'Prachtige kamer, meneer Dudok,' antwoordde de burgemeester beleefd, 'maar… het is wel een beetje donker.' Dudok zei niets, liep rustig naar een staande schemerlamp in de hoek van de kamer, tilde die op en zette hem resoluut naast het bureau. 'Gaat het zo beter?' vroeg hij droog." De burgemeester hield wijselijk zijn mond."
Het typeert dat wat we nu kunnen bestempelen als 'Dudokiaanse koppigheid'. "Dudok was enorm eigenwijs. En dat maakte hem een man met een hele eigen stijl", concludeert Hoogenraad. "Je kan niet zeggen: Dudok, dat was Amsterdamse School. Of dat is het Nieuwe Bouwen. Nee, Dudok was veel meer dan dat."
Hij viel nergens helemaal onder te brengen, en misschien wilde hij dat ook wel niet. Idealistisch én esthetisch, eigenwijs én geliefd, visionair én ondeugend. Dudok metselde zijn eigen stijl bij elkaar.
Lees hier de eerste aflevering in de NH Gooi-serie over de gebouwen van Dudok.
Beluister hier het gesprek van NH Gooi-journalist Esther Villerius met historicus Pieter Hoogenraad
Muziek & Informatie - Dudok Zelf
- Afgelopen donderdag
Podcast interview Pieter Hoogenraad - Dudok Zelf
