Landgoed Zonnestraal
HILVERSUM – Verscholen tussen het groen van de Hilversumse bossen ligt Landgoed Zonnestraal, een architectonisch meesterwerk en een monument van medische en sociale vooruitgang. Gebouwd in het interbellum als herstellingsoord voor tuberculosepatiënten, kent het landgoed een roerige geschiedenis.
Zo heeft het onder meer een rol gespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar vandaag de dag is Zonnestraal een toonbeeld van herbestemming, waar zorg, natuur en erfgoed samenkomen.
Van idealisme naar architectonische innovatie
Landgoed Zonnestraal werd aan het einde van de jaren 1920 gebouwd op initiatief van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond (ANDB). Het sanatorium moest een rustoord zijn voor diamantbewerkers die herstelden van tuberculose, destijds een wijdverbreide volksziekte. De financiering kwam grotendeels uit een speciaal fonds dat was opgebouwd door zieke diamantwerkers zelf.
De architectuur van Zonnestraal is wereldberoemd. Het ontwerp van architect Jan Duiker, samen met Bernard Bijvoet en ingenieur Jan Gerko Wiebenga, behoort tot de top van het Nieuwe Bouwen. Transparantie, licht, lucht en hygiëne stonden centraal. De witte paviljoens met veel glas, platte daken en functionele indeling zijn nog altijd een inspiratiebron voor moderne architecten.
Verwaarlozing tijdens de bezetting
Tijdens de Tweede Wereldoorlog nam de bezetter het terrein in gebruik. Het complex verloor zijn oorspronkelijke functie als sanatorium en werd deels ingezet voor Duitse militairen en administratie. Er is geen sprake geweest van concentratiekampactiviteiten op het terrein, maar de bezetting betekende wel het tijdelijke einde van de idealistische zorgvisie waarmee Zonnestraal was opgericht.
De gebouwen werden in die periode verwaarloosd en liepen schade op. Na de bevrijding werd het terrein deels weer in gebruik genomen voor medische zorg, hoewel de oorspronkelijke tuberculosefunctie gaandeweg verdween dankzij medische vooruitgang, zoals de komst van antibiotica.
Verval en wederopstanding
Vanaf de jaren zestig verloor het landgoed zijn medische functie steeds meer. Een periode van verval brak aan: paviljoens raakten in onbruik, het terrein verwilderde. Maar architectuurhistorici, monumentenzorgers en erfgoedliefhebbers trokken aan de bel. Zo was Zonnestraal kandidaat voor de lijst van UNESCO-werelderfgoed.
Een omvangrijke restauratie volgde. Dankzij de inzet van onder meer Stichting Behoud Zonnestraal, de gemeente Hilversum en diverse overheden werd het complex tussen 2001 en 2003 in oude glorie hersteld, met behoud van de originele stijl en functie.
Zonnestraal vandaag: zorg, innovatie en rust
Tegenwoordig is Landgoed Zonnestraal een rijksmonument met multifunctioneel terrein. Het herbergt een modern revalidatiecentrum en biedt ruimte aan zorginstellingen, creatieve bedrijven en vergaderlocaties. De omliggende natuur is vrij toegankelijk voor wandelaars en natuurliefhebbers. De gebouwen van Duiker zijn te bezichtigen via rondleidingen die de architectonische en historische waarde belichten.
Zonnestraal is daarmee een uniek voorbeeld van herbestemming, waar verleden, heden en toekomst harmonieus samenkomen.
Tegenwoordig kent de locatie ook een wijngaard, waar recent de keuken afbrandde. Vrienden en familie startten daarom een crowdfundactie.
